UTXO Nedir? Harcanmamış İşlem Çıktısı (UTXO) Rehberi

Bu yazımızda UTXO nedir, UTXO ne işe yarar, harcanmamış işlem çıktısı nedir, Bitcoin UTXO nedir gibi soruların cevabını vermeye çalışacağız.

UTXO olarak bilinen harcanmamış bir işlem çıktısı, Blockchain dünyasında önemli bir kavramdır. Bu isim biraz kafa karıştırıcı görünebilir, ancak kavramın kendisinin anlaşılması zor değildir. Bu yazı UTXO hakkında bilmeniz gereken her şeyi açıklamaktadır.

UTXO Basit Bir Analoji İle Açıklanabilir

Harcanmamış işlem çıktısı, kullanıcının aldığı ve gelecekte harcayabileceği bir işlemin çıktısıdır. Bu doğrudur, çünkü adından da anlaşılacağı gibi bir işlemin harcanmamış çıktısıdır. Ama bu tam olarak ne anlama geliyor? Bir benzetme UTXO’yu netleştirmede yardımcı olacaktır.

Her bir UTXO, tek bir fiat token veya tek bir fiat banknotu gibidir. 45 TL nakit paranız varsa, birden fazla banknotunuz olması gerekir, çünkü 45 TL’lik bir banknot yoktur. Yani, cüzdanınızda 45 TL varken cüzdanınızda herhangi bir sayıda banknot -UTXO- olabilir.

Bu basit örnekte, fiat banknotlarının aşağıdaki kombinasyonlarından herhangi birine sahip olabilirsiniz:

• Dokuz tane 5 TL’lik banknot,
• Dört tane 10 TL’lik ve bir tane 5 TL’lik banknot,
• İki tane 20 TL’lik ve bir tane 5 TL’lik banknot gibi…

45 TL için birçok banknot kombinasyonu var. Her durumda, her senaryoda farklı sayıda banknota sahip olmanıza rağmen tam olarak 45 TL’ye sahipsiniz.

Aynısı UTXO için de geçerlidir. Kripto para cüzdanınıza giriş yaparken tek bir bakiye görseniz de cüzdanınızda bir veya daha fazla UTXO olabilir. Bu UTXO’nun boyutu değişebilir, ancak bir araya getirildiğinde toplamı cüzdanınızın toplam bakiyesine eşittir.

Şimdi analojimizi bir adım daha ileri götürelim. Bir öğeyi nakit olarak satın aldığınızda, bunun için ödemek için gereken para miktarını tam olarak sağlayamayabilirsiniz. Örneğin, 3,50 TL’ye bir fincan kahve aldığınızı varsayalım. Cüzdanında 45 TL’niz var ama kahvenin parasını ödemek için tam olarak 3,50 TL’niz yok.

Kahvenizin ödemesini yapabilmek için banknotlarınızdan birini (veya birkaçını) fazla ödemeniz ve ardından karşılığında bir miktar para almanız gerekir. 5 TL’lik bir banknot ile kahvenizin parasını ödeyebilirsiniz bu durumda karşılığında 1,5 TL alırsınız. Ya da kahve için 20 TL’lik banknot ile ödeme yapabilirsiniz; bu durumda karşılığında 10 TL’lik, 5 TL’lik banknotlar ve 1 TL ve 0,50 kuruşluk bozuk para alırsınız.

Aynı şey kripto para gönderirken de olur. Diyelim ki toplam 740 BTC’niz var. Bakiyenizin 3 UTXO şeklinde olduğunu düşünün: 320 BTC miktarında, 215 BTC miktarında ve 205 BTC miktarında bir UTXO.

Farklı bir adrese daha az miktarda BTC göndermek istiyorsanız işleminizi tamamlamak için cüzdanınızın en az bir UTXO göndermesi gerekir. 10 TL’lik bir banknotu yarıya düşürüp kasiyere bir parça vererek 5 TL’lik bir eşya için ödeme yapamayacağınız gibi, kripto işlemlerini tamamlamak için UTXO’nun yarısını gönderemezsiniz. UTXO’nun tamamını göndermeli ve ardından değişiklik yapmanız gerekir.

Bir arkadaşınıza 30 BTC göndermek istediğinizi varsayalım. İşlemi tamamlamak için UTXO’larınızdan birini (320, 215 veya 205 BTC) göndermeniz gerekir. Arkadaşınız, tek UTXO’yu 30 BTC alacaktır. Hangi UTXO’nun gönderildiğine bağlı olarak sonuçta 290, 185 veya 175 BTC tutarında yeni, daha küçük bir UTXO alırsınız.

Peki, arkadaşına 350 BTC göndermek istersen ne olur? Esasen aynı şey gerçekleşir, ancak bu sefer işlemi tamamlamak için iki tam UTXO göndermeniz gerekecek. Arkadaşınız yine de 350 BTC’sini alır ve karşılığında yeni bir UTXO edinirsiniz (ödemeyi gerçekleştirmek için hangi iki UTXO’nun gönderildiğine bağlı olarak 70, 175 veya 185 BTC).

Fiat Para ve UTXO Arasındaki Farklar

Yukarıdaki analoji size bir UTXO kavramını sağlam bir şekilde anlamanız için muhtemelen yeterli olacak, ancak bu mükemmel bir örnek değildir. Analoji birkaç şekilde bozuluyor.

İlk olarak, yukarıdaki örnekler tam olarak doğru değildir, çünkü işleminizi gerçekleştirmek için işlem ücretlerini ödemeniz gerekecektir. Farklı bir adrese belirli miktarda para gönderdiğinizde karşılığında aldığınız yeni UTXO, hem gönderdiğiniz para biriminin hem de ödediğiniz para miktarının asıl UTXO’nun miktarı olacaktır.

Yeni UTXO = (Mevcut UTXO’nun toplamı) – (farklı bir adrese gönderilen para biriminin toplamı) – (söz konusu Blockchain için işlem ücreti)

İşlem ücretleri Blockchain’den Blockchain’e değişmektedir ve aynı zamanda aynı Blockchain’de farklı zamanlarda da değişmektedir.

Önceki UTXO analojimizin bozulmasının bir diğer nedeni ise fiat banknotlarının değer olarak sabitlenmesidir. Başka bir deyişle, fiat banknotları hükümetlerin yazdırmayı seçtiği değerle sınırlıdır.

Değerler Önceden Belirlenmiştir

Türkiye’de var olan tek banknotlar, 5 TL, 10 TL, 20 TL, 50 TL, 100 TL ve 200 TL’dir. Avrupa bölgesinde kabul edilen tek Euro banknotları şu şekildedir: 5 Euro, 10 Euro, 20 Euro, 50 Euro, 100 Euro, 200 Euro ve 500 Euro’dur. Söz konusu banknot olduğunda madeni paralar yok sayılır. İstediğiniz miktarda banknot oluşturamazsınız, çünkü her banknotun değeri önceden belirlenmiştir.

UTXO için aynı şey geçerli değildir. Bir UTXO herhangi bir miktarda gelebilir. Uygulamada, bu birkaç önemli fayda sunar. Birincisi, fiat para biriminden çok daha fazla esneklik sağlar. Fiat bir para birimi için aynı tutarı nakit olarak tutabilmek için gereken binlerce fiat banknotu yerine tek bir UTXO’da 1 milyon dolar değerinde BTC olması mümkündür.

Blockchain geliştiricileri, küçük kripto para birimi cinsinden işlemlerin “banknotlar” (UTXO) olarak paketlenme şeklini optimize edebilecek kod yazma fırsatına sahiptir. Bu, bir geliştirme ekibinin Blockchain’in veri ağırlığını yönetilebilir tutmak için birlikte çalışabileceği anlamına gelir. Dijital cüzdan geliştiricileri ne kadar iyiyse oluşturulan UTXO boyutları da o kadar verimli olur. Daha verimli UTXO üretimi, minimum veri ağırlığı ve optimum veri işleme hızları anlamına gelir.

Bununla birlikte, Blockchain teknolojisi fiat ile karşılaştırıldığında bir sınırı vardır: her bir kişinin dijital cüzdanındaki UTXO sayısı ve miktarı kaydedilmelidir.

Ufak Bir Dezavantaj

Tüm işlemlerin halka açık bir defterde yapılmasını gerektiren çoğu Blockchain protokolünün bir sonucu olarak, UTXO’nun daha büyük veya daha küçük boyutlarda birleştirilmesinin veya parçalarına ayırma tek zamanı halka açık Blockchain’de bir işleme dahil olduğunuz andır. Para göndermez veya almazsanız, cüzdanınızda tuttuğunuz UTXO miktarı ayarlanamaz.

Gerçekte bu küçük bir dezavantajdır. Cüzdanınızdaki UTXO sayısı ve boyutları doğal olarak zamanla değişecektir. Tam bakiyenizi oluşturan daha küçük UTXO’lar olabilir veya bazen hepsini içeren büyük bir UTXO’nuz olabilir.

UTXO nedir sorusunun cevabı bu şekilde. Bir son kullanıcı perspektifinden bakıldığında, UTXO kavramını anlamak normalde gerekli değildir. Kripto para cüzdanınızda gördüğünüz bakiye bu toplamı oluşturan UTXO’nun sayısı ve değeri ne olursa olsun sahip olduğunuz kripto para miktarıdır.