Dünya döndükçe bizler de değişiyoruz fakat verilen tavsiyeler değişmiyor. Birçok insan 09.00-18.00 çalışma rutininde maaşlarından kalan ufacık parayla birikim yaparak gelecekte bir ev, araba ya da yazlık alabilmek umuduyla yaşıyor, kredilerle hayatını idame ettirmeye çalışıyor. Üstelik bu noktada eğer varlıklı veya zengin bir aileden gelmiyorsanız ne kadar başarılı olduğunuzun ya da üst kademelerde olduğunuzun bir önemi bulunmuyor çünkü harcamalarınız da kazandığınızla doğru orantılı bir şekilde artıyor, maaşınız enflasyon karşısında eziliyor ya da yerel ve küresel ekonomilerdeki birçok olay yaşam standartlarınızı etkiliyor.
Ekonomi, eğitim, teknoloji gibi alanlarda uygulanan politikalarla birlikte birçok şey değişmeye devam ediyor. Örneğin eskiden üniversite mezunları iyi bir maaş alıp birçok ihtiyacını rahatlıkla karşılayabilirken artık çok fazla mezun olduğundan arz şoku yaşanmış, maaş oranları asgari ücret düzeyine, hatta daha da aşağılarına inmiş durumda. Artık bir kişinin dilediği hayatı yaşayabilmesi için ya çok çalışması gerekiyor ya da farklı yollara başvurması gerekiyor, aksi takdirde kişi fare yarışının içerisinde mahsur kalıyor. Bu durum da aile, arkadaşlar, sosyal yaşam gibi diğer şeylerden zevk almayı engelliyor ve kişiyi kısır bir döngüye sokuyor. Ek olarak çok çalışan kişi bir süre sonra bu hayat temposuna alışıp işkolikliğe kadar gidebiliyor ya da tam tersine tükenmişlik sendromuna yakalanıp hiçbir şeyden zevk almamaya başlayabiliyor.
Dolayısıyla kişiler içerisinde bulundukları döngülerden çıkabilmek adına kısa yollar arıyorlar. Kimisi kumar ve şans oyunlarına, kimisi içerik üretmeye, kimisi yasadışı bahis veya illegal yollardan para kazanmaya kimisi de borsa ve kripto paralara yönelebiliyor. Bu konuda daha çok fazla örnek verilebilir fakat biz borsa ve kripto paralara yöneleceğiz.
Süreki kazanıyormuş imajı çizen kripto fenomenleri
Değişen dünya düzeniyle insanlar sosyal medya ve diğer platformlar aracılığıyla başka insanların sahip oldukları hayata şahit oluyor ve kendi hayatlarını onlarınkiyle karşılaştırıyor. Özellikle kripto fenomenlerinin sürekli olarak kazandıklarına dair bir imaj çizmeleri ve buna ulaşmanın tek yolunun “AL” ve “SAT” tuşuna basmak olduğunu vurgulamaları kişileri bu alana itiyor. Kripto paralarla yeni tanışmış ve “yatırımcı” olmak isteyen kişilerse ilk olarak fenomenleri takip ediyor, “Bu kadar kişi takip ediyorsa bir bildiği vardır” felsefesinden hareketle onların söylemlerini sahipleniyor. Yaptıkları sosyal karşılaştırmalar sonucunda kendilerinin de benzer yollardan “zengin” olabileceğini varsayıyor, hiçbir şey bilmedikleri alanlarda cahil cesareti ile hareket edebiliyorlar. Rasyonel düşündüğünüzde hiçbir şey bilmediğiniz, belki de ilk defa duyduğunuz bir şeye yatırım yapmak ne kadar mantıklı geliyor?
Durumu analiz etmeye ilk olarak Türkiye’deki kripto topluluğundan başlayabiliriz. Bir grup yalnızca coin önererek “50x-100x” vadetmekteyken, diğer grup risk ve portföy yönetimi yapılarak yatırımcı olunması gerektiğini, kişilerin kendilerini finansal okuryazarlık anlamında geliştirmesini vurgulamakta. Acı olan ise ilgili kişilerin takipçi sayılarına bakıldığında insanları eğitmekle uğraşan ya da yatırım yaparken dikkatli olmalarını gerektiğini söyleyen kişiler takip edilmezken ve taşlanırken, insanlara umut satıp onların parası üstünden para kazanan kişilerin takipçi sayıları neredeyse milyonlara ulaşmaktadır. Bunun nedenleri arasında sürü psikolojisi, olumluluk yanlılığı, kazanma vaadinin kaybetme ihtimaline kıyasla daha çekici gelmesi gibi birçok sebep sayılabilir fakat bunları sonraki yazılarımızda daha detaylı inceleyeceğiz. Özetle çoğu insan kısa yoldan zengin olmak adına riskli davranışlara girişerek ilk grubun sözlerini dinlemekte ve tüm parasını kaybetmekte. Üstelik kaybettikleri hâlde durumun tam tersine döneceğini ve tüm zararlarını telafi ederek çok fazla para kazanabileceklerini düşünmekte.
Dunning-Kruger etkisi
Sosyal psikolog David Dunning ve Justin Kruger tarafından ilgili durum Dunning-Kruger etkisiyle açıklanmaktadır. Bir göreve dair bilgi ve deneyimi az olan kişiler fazla özgüvenli hareket edip, kendilerini olduklarından daha fazla abartırken, bilgili ve yüksek deneyimli kişiler ise daha şüpheci bir şekilde hareket edip, oldukça mütevazı tutumlar sergilemektedir. Türkiye örneğinden gidecek olursak bir grup hiçbir şey bilmediği halde kişilere sadece “AL” tuşuna basmalarını söyleyip fikirlerini hiçbir şekilde temellendirmemelerine rağmen “50x-100x” vadederken ve takipçileri de onların söylemlerini “ilahi bir buyrukmuş” gibi değerlendiriyor. Diğer grup ise kişilere sabırlı olmalarını, psikolojik sağlıklarının yanı sıra aktif bir şekilde risklerini ve portföylerini yönetmelerini, para kazanmanın kolay olmadığını ve hatta “50x-100x” gibi katsayıların imkânsız olduğunu söylemekte. Özetle bir taraf para kazandırmayı sunarken, diğer taraf riskten korunmayı ve kayıplardan kaçınmayı öneriyor.
Durumu rasyonel bir şekilde değerlendirecek olursanız bilmediğiniz bir alanda yatırım yapmamanız gerekmektedir. Öncelikle finansal piyasalarda likidite, marketcap, vesting süreçleri, şirket değerlemeleri, projeler gibi birçok konuda bilgi sahibi olmalı ve ardından yatırım yapmaya başlamalısınız. Takip edeceğiniz kişilerin sürekli coin paylaşan kişilerden mi yoksa bir şeyler öğretmek için çabalayan kişilerden mi olduğuna dikkat etmelisiniz. Yine takip ettiğiniz kişilerin aldığı eğitime, uzmanlık alanlarına, kişisel yaşam geçmişine göz atabilirsiniz. Halihazırda birçok kripto fenomeninin kripto para projelerini reklam yapmak için ortaklık veya para teklifi aldıkları hepimizin malumu. Dolayısıyla bu kişiler sizlere para kazandırmaya değil, sizler üzerinden para kazanmaya çalışmaktadır.
100x kazanç beklemek ne kadar makul?
Bilgi sahibi olmadığınız bir konuda başkasının fikirleri üzerinden karar vermek ve paranızı çok fazla katlayacağınızı düşünmek yerine kendinizi finansal okuryazarlık anlamında eğitmeniz, doğru kişileri takip etmeniz, sektördeki ve dünyadaki haberleri okumanız para kaybetmemek adına elzemdir. Parayla oyun oynamak istiyorsanız eski alışkanlıklarınızı sürdürmeye devam edebilirsiniz fakat öte yandan kazandığınız parayı değerlendirmeye ve geleceğiniz için kasanızı büyütmeye çalışıyorsanız kendinizi eğitmek ve cahil cesaretinden kaçınmak zorundasınız. Finansal anlamda yıllık yüzde 50’lik bir kâr bile muazzam olarak değerlendirilirken bir kripto parayı alıp uzun süre bekleyerek 50x-100x kazanacağınızı beklemek çok mantıklı değildir. Şansınız biraz yaver giderse paranızı çok fazla katlayabilirsiniz fakat bu sefer de kumarbaz yanılgısına düşünerek ve daha fazla risk alarak tüm paranızı kaybedebilirsiniz. Bu da bir başka yazımızın konusu olsun.
Bu makale yatırım tavsiyesi veya önerisi içermemektedir. Her yatırım ve alım satım hareketi risk içerir ve okuyucular karar verirken kendi araştırmalarını yapmalıdır.
