Piyasada verilen birçok eğitimde işlem almaya başlamadan önce sahte işlem alması (paper trading) ya da bol bol geriye dönük test (backtesting) yapması önerilmektedir. Bugünkü yazımda öncelikle bu iki kavramın ne olduğunu konuştuktan sonra neden paper trading veya backtestler yerine canlı işlemler (livetesting) yapmanız gerektiğini tartışacağım.
Paper trading kişilerin canlı piyasalarda kendi paralarını riske etmeden sanki işlem yapıyormuşçasına grafik analizi yapılabilen platformlar üzerinden (TradingView, ProRealTime vb.) sahte alım-satım işlemleri yapabilmesine denmektedir. Örneğin TradingView üzerinden paper trading yapmak istediğinizde platform size 100 bin dolarlık bir bakiye sunmakta, sizler de bu bakiyeyi dilediğiniz stratejileri test etmek için kullanabilmektesiniz. Bu bakiye bittikten ya da dilediğiniz kadar katladıktan sonra hiçbir şey olmamaktadır. Dolayısıyla yaptığınız şey yalnızca stratejilerinizi ve yatırım kararlarınızı test etmektir. Genellikle bu yolla paranızı riske atmadan işlem becerilerinizi geliştirebileceğiniz, gerçek bir işlem alıyormuş gibi yaparak alım-satım kasınızı güçlendireceğiniz, işlemleriniz başarısız olduktan sonra hatalarınızı tespit edebileceğiniz ve deneysel fikirlerinizi test edebileceğiniz söylenir. Bunlar kısmen doğru olmakla birlikte aslında bir bakıma yanlıştır.
Kendi paranız üzerinden işlem yapmakla başkalarının parası veya sahte para üzerinden işlem yapmak aynı psikolojik temellere sahip değildir. Amerikalı ekonomi profesörü Michael C. Jensen tarafından ortaya atılan Asil-Vekil Problemi’ne (Principal-Agent Problem) göre bir paranın sahibiyle onu kontrol eden kişinin çıkarları ve amaçları aynı değildir.
Örneğin bir arkadaşınızın parasıyla yüzdelik komisyon üzerinden işlem yaptığınızı düşünelim. Öncesinde risklerini ve parayı kaybedebileceğinizi de kendisiyle konuştunuz. Bu noktada amacınız hem arkadaşınıza (ve dolaylı yoldan diğerlerine) kendinizi kanıtlamak hem de kazanabileceğiniz en yüksek paraları kazanmak (böylece komisyon aracılığıyla kazanacağınız para miktarı da artacaktır) olacaktır. Arkadaşınızın amacıysa emek vermeden, yalnızca sermaye sağlayarak çok para kazanmak ama bunu yaparken de para kaybetmemek olacaktır. Bu noktada bir çıkar ve amaç çatışması görülmektedir. Siz bu amacınıza ulaşmaya çalışırken normalde almayacağınız riskleri alabilir, daha fazla parayı ortaya atabilir, temel ilke ve kurallarınızı çiğneyebilir, bir nevi kumar oynar gibi hareket edebilir ve parayı katlamaya çalışabilirsiniz. Öte yandan kendi paranızla işlem alıyor olsaydınız elinizdeki para sınırlı olduğundan aynı riskleri alır mıydınız?
Paper trading nedir?
Paper trading’i de kısmen arkadaşınızın parasıyla işlem alıyor gibi düşünebilirsiniz, kendinizin olmayan bir parayla savurgan bir şekilde işlem alabildiğiniz ve herhangi bir sınırın olmadığı, dilediğiniz kadar test hakkınız ve hata yapma şansınız olan bir simülasyon.
Paper trading ile gerçek işlem almanın aynı psikolojik temellere sahip olmadığını belirtmiştik. Bunu temellendirecek olursak ilk olarak kişiler başkalarının parasıyla işlem aldığında daha riskli kararlar alabilmektedir çünkü kendileri için herhangi bir riskli durum bulunmamaktadır, yalnızca ortamı terk ederek dahi sonuçlarından kaçabilirler. Öte yandan yüksek kârlar elde edilmesi durumunda ise kişinin kazancı da çok fazla olacaktır. Bu durum içerisinde ahlaki tehlikeler (moral hazard) barındırmaktadır. Yukarıda bahsetmiş olduğumuz asil-vekil probleminin temelini de bu ahlaki tehlikeler oluşturmaktadır.
İkinci olarak insanlar kendi paralarıyla işlem alırken duygusal bir bağ kurmaktadır çünkü o parayı hangi zorluklarla kazandıklarını ve biriktirmeye çalıştıklarını bilmektedirler. Dolayısıyla o parayı riske etmek daha zor hale gelmektedir çünkü parayı kaybettikten sonra geriye getirmenin herhangi bir yolu yoktur ve bu durum kişilerde stres, üzüntü, korku gibi duygular yaratmaktadır. Öte yandan başkasının parasındaysa böyle bir duygusal bağ bulunmamaktadır.
Bir diğer kavramımıza dönecek olursak geriye dönük test (backtest), geçmişteki fiyat hareketlerine bakılarak sahip olduğunuz stratejilerin ve modellerin test edilmesi anlamına gelmektedir. Örneğin geçmişte yükselen kama formasyonunun nasıl çalıştığına bakmak isteyen birisi 2021-2022 aralığındaki “ENJ” grafiğini incelerse bu stratejinin çalıştığını düşünerek bu tarz formasyon arayışına girebilir. Verilmesi en kolay örnek formasyon olduğu için bu örneği seçtim fakat bahsettiğim durum tüm analiz yöntemlerine uygulanabilir. Buradaki sorunsal durum ise fiyat hareketlerinin hangi yöne gideceğini hiçbir zaman bilmemenizdir. Bir fiyat hareketi gerçekleştikten sonra onu isimlendirmek (Bknz: Biliyordum yanlılığı) her ne kadar akla yatkın gelse de işlem alınmadığı sürece elinizdeki stratejinin çalıştığına dair ek konfirmasyondan öteye geçmemektedir. Fiyatın sonraki hareketinin ne olacağını bilmediğiniz için işlem sırasındayken o stratejinin çalışıp çalışmayacağını da hiçbir zaman bilemeyeceksiniz.
Kriptoda formasyonların sınırı yok
Birçok fenomende gözlemlediğim bir durumdan örnek vermek istiyorum. Kişiler öncelikle aşağıdaki grafiğin sol tarafına bakarak bunun bayrak-flama örneği olduğunu söyleyerek daha yukarıları hedefleyeceğini söylemekte, sonrasında aşağı yönlü gittiği durumda bayrak-flamanın başarısız olduğunu ve aynı oranda aşağı yönlü gideceğini iddia etmekte, ardından grafiklerini alçalan üçgen grafiğine çevirmekte, o da çalışmayınca yükselen kanal formasyonu olduğunu belirtmekte ve en son yükselen kamaya döndüğünü ifade etmektedirler. Görülebileceği üzere bunun bir sınırı yoktur ve fiyat hareketine göre sürekli fikir değiştirmek özellikle kendi paranızla işlem aldığınız bir senaryoda kişisel iyi oluşunuz, psikolojiniz ve bakiyeniz için hiç sağlıklı değildir.
Fiyatın sonraki hareketlerini gördüğünüz senaryoda backtest’lerin de sağlıklı olduğunu söylemek benim açımdan oldukça güç. Eğer TradingView’da veya diğer platformlarda pro veya premium üyeliğiniz varsa sonraki fiyat hareketlerini görmenizi engelleyecek şekilde backtest yapabilirsiniz (yeniden oynat seçeneği ile bunu yapabiliyorsunuz), bu görece daha sağlıklıdır çünkü sonraki fiyat hareketlerini görmediğiniz için hızlandırılmış bir biçimde kendi stratejilerinizin çalışıp çalışmadığını test edebilirsiniz.
Cüzi miktarlarla canlı işlem açmak
Piyasada severek takip ettiğim kişilerin görüşlerini, kendi bireysel deneyimlerimi ve okumalarımı harmanladığımda bana göre backtest veya paper trading yerine yapmanız gereken şey çok cüzi miktarlarla gerçek işlemler almaktır. Örneğin ben vadeli tarafta işlem almaya başladığım ilk zamanlarda 20 dolar üzerinden 5x kaldıraçla işlem almaktaydım. Kaybedeceğim ve kazanacağım para çok düşük olmasına rağmen kendimi sanki çok yüksek paralarla oynuyormuş gibi düşünerek o psikolojiye odaklamaya çalışıyordum. Stop olduğumda veya liq olduğumda neler hissettiğimi not alıyordum. İşin ucunda stop olduğumda kaybettiğim para genellikle bir kahve parası olmasına rağmen kendi paranızın boş yere çarçur olması oldukça can sıkıcı. Kazançlar ise oldukça keyifli olmakla birlikte motivasyonunuzu oldukça besliyor. Çünkü yüzdelik üzerinden hesaplama yaptığınızda eğer 100 dolar (5x’lik kaldıraçlı bir işlemde 20 dolarlık bir para 100 dolara denk gelmekte) yerine 10000 (2000×5) dolar ile işlem alsaydınız yüzde 10’luk bir kazanç bile 1000 dolara denk gelecekti. Ben bu işlemleri 20 dolar üzerinden 100 dolarlık gibi aldığımda kazandığım para ise 10 dolara denk gelmekte ki bu da çok tatmin edici olmuyor.
Anlayabileceğiniz üzere size vurgulamak istediğim nokta bir mental geliştirmek için izlemeniz gereken yoldur. Emek vererek kazandığınız ve yatırım yapmak için kullandığınız paranızla kendi kural ve ilkelerinizi takip ederek minimum riskle güçlü bir mental geliştirmek ve al-sat kasınızı güçlendirmek oldukça mümkün.
Bu makale yatırım tavsiyesi veya önerisi içermemektedir. Her yatırım ve alım satım hareketi risk içerir ve okuyucular karar verirken kendi araştırmalarını yapmalıdır.
