Günümüzde artık tüm işlemler bir tuş kadar uzağımızda. Borsa hesabınıza para yatırmanız, hesabınızdan para çekmeniz, bir işlem için emir girmeniz, bir ürünü satın almanız artık çok daha kolay ve ulaşılabilir. Bugünkü yazımda sanal ortamlardan yatırım yapmanın ve trade atmanın risklerini ve dikkat edilmesi gereken noktalarını gözlemlerimden, mentorluk yaptığım kişilerin söylemlerinden ve konuştuğum kişilerin tecrübelerinden hareketle değerlendireceğim.
Öncelikle şimdiye kadar kripto para borsalarına ne kadar para attığınızı düşünün. Tam tutarına kadar hatırlıyor musunuz ya da o günün kuruyla kaç dolarlık bir paraya denk geliyordu? İletişimde olduğum birçok kişi şimdiye kadar yatırım amacıyla ne kadar para yatırdığını bilmediğini ifade etti, herkes takribi bir tutar söyledi fakat bundan emin olmadığını belirtti. Yatırım yapmaktan, risk ve portföy yönetiminden bahsettiğimiz bir senaryoda kişinin parasının ne kadarını yatırım için ayırdığını bilmemesi oldukça kötü bir durum. Çünkü kârda veya zararda olup olmadığını takip etmek hiçbir zaman tam anlamıyla mümkün olmayacaktır. Elbette muazzam kârlar elde etmediğiniz ya da tamamen kaybetmediğiniz sürece.
Kâr zarar takibi yapmanın önemi
Bana göre kişiler yatırdıkları parayı o günkü dolar kuruna kadar not almalılar çünkü bir süre sonra yaptığınız kâr veya zararın kurdan dolayı mı yoksa gerçekten de üründen dolayı mı olduğunu takip etmek güç olabiliyor. Yine benzer şekilde kişiler çok büyük zararda olsalar dahi kur artığı için zarardaymış gibi hissetmeyebiliyor. Örneğin 1 doların 10 TL’ye karşılık geldiği dönemi düşünelim. 10 dolar seviyesinden 100 adet aldığınız bir coin (güncel kurla 10.000 TL yatırım yapmış oldunuz) 5 dolara düştüğünde yüzde 50 zarar edersiniz ve 1000 dolarlık yatırımınız 500 dolara düşer. O sırada 1 dolar 20 TL seviyesine çıktığında ise 2x kar etmiş olursunuz (Aslında paranızın değerini korumuş olursunuz). Son durumda aslında aldığınız üründen dolayı yüzde 50 zararda olmanıza rağmen 10.000 TL’niz olacaktır çünkü kur artışı paranızın TL bazında aynı yerde kalmasını sağlamıştır fakat alım gücü açısından baktığınızda ise yüzde 50’lik bir zararınız bulunmaktadır. İnsan beyni zararı ve olumsuzlukları sevmediğinden dolayı elinizde zararınızı meşrulaştıracak güçlü bir neden ortaya çıkmıştır (Dolar almayıp yatırım yapmasaydım hala 10,000 TL’ye sahip olacaktım, hiçbir şey kaybetmedim). Dolayısıyla aşağıdaki gibi basit bir tablo hazırlamak bile hem yatırdığınız parayı takip edebilmenizi hem risk yönetiminizi gerçekten yapabilmenizi hem de kâr/zarar durumunuzu takip edebilmenizi sağlayacaktır.
Risk algınızı kaybetmeyin
Dikkat edilmesi gereken ikinci önemli nokta kişilerin canlı olarak tutmadıkları, elinde olmayan parayı risk etmelerinin daha kolay olmasıdır. Özellikle kaldıraçlı işlemler alan kişilerde sıklıkla karşılaştığımız durumlardan birisi bu kişilerin paralarını kolay bir şekilde risk edebilmeleri ve bir nevi kumar oynamalarıdır. Yine benzer şekilde sahip olduğu parası uzun bir süredir kripto borsalarda bekleyen kişilerin de risk algısının düştüğü ve para sanki kendilerinin değilmiş gibi davrandıkları (“O para yokmuş gibi davranıyorum, o parayı unuttum ben” gibi söylemleri düşünebiliriz) görülmektedir. Nasıl ki sanal bahis ve kumarlarda kişiler birden tüm paralarını risk edebiliyorlarsa benzer şekilde kripto borsalarında da tek tuşla tüm parayı yatırabilmek çok kolay olduğundan kişiler anlık bir dürtüyle işlem alabilmektedir. Elinizde 50,000 TL olduğunu hayal edin (Paranın tutarı kimisine göre küçük kimisine göre büyük olabilir, daha küçük veya büyük bir tutar da hayal edebilirsiniz). Bu paranın hepsini bir başkasına işlem alması için verir miydiniz?
Borsa tercihi yaparken dikkati elden bırakmayın
Dikkat edilmesi gereken, hatta belki en önemli nokta ise yatırım yapmak için seçtiğiniz borsalardır. Yatırım yapacağınız borsayı doğru seçmeniz oldukça mühimdir çünkü borsanın batması, hacklenmesi, güvenlik sorunları yaşaması ya da kurucularının kaçması durumunda tüm birikiminizin bir günde yok olması mümkündür. Hepimizin bildiği gibi geçmişte bunun benzer örnekleri bulunmaktadır (Mt. Gox, FTX, QuadrigaCX, Thodex). Dolayısıyla yatırım yaparken en çok önem vermeniz gereken şeylerden birisi yatırım yapmayı seçeceğiniz borsadır. Yatırım yapmadan önce borsanın sahip olduğu likiditeye, güven puanı sıralamasına, adının geçtiği haberlere (Örneğin kara para haberleri mevcut mu, kullanıcılarına sorunlar yaşatıyor mu?), politik olarak kendini konumlandırdığı noktaya (Örneğin bir dönem Binance borsasının Filistinli kullanıcıların hesaplarını dondurduğu söylentisi dolanıyordu), kullanıcı deneyimleri ve yorumlarına bakabilirsiniz. Bir yatırımcı olarak ben borsa tercihimde de genellikle birden fazla borsa ile çalışmaktayım. Bütçemi tek bir borsaya aktarmak yerine dört farklı borsaya dağıtmayı tercih ettim çünkü birisinin batması durumunda tüm paramı kaybetmek yerine en azından paramın bir kısmını kaybetmeyi yeğlerim.
Son olarak yatırım yapacağınız borsanın kurallarına ve altyapısına bakabilir, alınan işlemlere ve emir durumlarına yönelik kullanıcı yorumlarını inceleyebilirsiniz. Örneğin X borsasında stopların çoğu zaman çalışmadığına ve bazen de fiyatın diğer borsalarda görülmeyen bir hareketle stop edip yükselebildiğine/düşebildiğine dair bir yorum okumuştum (Borsa ismini hukuki durumlardan dolayı vermem uygun değil). Yine benzer şekilde bazı borsalarda satım emirlerini belli bir yere kadar koyabiliyorsunuz. Örneğin Y borsasında 4x yapmayı beklediğim bir parite için emir koyabiliyorken Z borsası en fazla 2x yukarı emir verebilmemizi mümkün kılıyor. Bu tür sistemsel özellikler de benim borsa tercihlerimi etkilemekte ve borsaya duyduğum güveni sorgulamama yol açmakta.
Bu makale yatırım tavsiyesi veya önerisi içermemektedir. Her yatırım ve alım satım hareketi risk içerir ve okuyucular karar verirken kendi araştırmalarını yapmalıdır.
