Kripto fenomenlerine neden güveniliyor? Sosyal psikolojik bağlamda inceleme- Bölüm I

Bir gün sosyal medyada gezinirken Bitcoin’in 60 bin dolar olduğunu görüyorsunuz, her yerde insanlar X, Y, Z coin’lerini konuşuyor. Arkadaşınız bir tanıdığının A coin’inden 10 kat kâr yaptığını söylüyor, bir başkasıysa B coin’inden 50 kat kâr yaptığını. Merak ediyorsunuz ve kripto paraların ne olduğunu araştırmaya başlıyorsunuz. İlk bakacağınız kaynaklar nereler olur? Sosyal medyada çok sayıda takipçisi olan ve dışarıdan güvenilir bir imaj veren kişilerin yazdıklarına mı bakarsınız yoksa konu üzerine birkaç ay zaman ayırıp okumalar yaparak derinlemesine mi araştırırsınız?

Yukarıdaki örnekte olduğu gibi her boğa döneminde kripto para piyasalarındaki gelişmelerle birlikte yeni yatırımcılar piyasalara gelmeye başlamaktadır. İnsanlar sağdan soldan duydukları “X şu kadar yükselmiş”, “Y onu alanlara çok para kazandırmış” gibi yorumlarla kripto para sektörünün cazibesine kapılır, fırsatları kaçırmamak ister ve zengin olmanın hayallerini kurarlar. Yeni gelen bir kullanıcının sektöre dair bilgisi yok denecek kadar az olabilir. Hangi coin’i ne zaman, neden ve ne kadar süreliğine alması gerektiğini bilmemektedir. Tüm bunları araştırmak ise kişiler için çok fazla zamana mal olacaktır. Dolayısıyla kişiler zaman kaybetmektense bu konuda bilgili olduğuna inandıkları insanları araştırarak “doğru” bilgiye en kısa sürede ulaşmaya çalışırlar.

Lüks aracı ve bol takipçisi varsa mutlaka bilgi sahibi midir?

Bir kişinin bir konunun uzmanı olduğu çıkarımına nasıl varırsınız? Sosyal medya üzerinde birçok kişi ilgili çıkarımı kişilerin takipçi sayılarından, yazdıkları havalı cümlelerden, insanlarla girdikleri tartışmalardan ve kazanç tablolarından yola çıkarak yapmaktadır. Tüm bunlar bizi “kripto fenomeni” kavramına getirmektedir. Bu kişiler takipçilerine yatırım fırsatları, sektörler ve gerçek hayata yansımaları, proje tanıtımları, eğitimler, marketin yönü gibi birçok konuda bilgi verirler. Kişiler de tüm bunlardan yola çıkarak bu kişilerin bilgili olduklarını, dediklerinin doğru olduğunu ve tahminlerinin tutma oranının görece yüksek olduğunu varsaymaktadırlar. Aksi takdirde nasıl bu kadar takipçileri olabilir, lüks araçlara binebilir ve her şeyi bu kadar bilebilirler? Bilmedikleri bir konuda ahkam kesemezler değil mi?

Hangi bilişsel tuzaklardan etkileniyoruz?

Kripto Fenomenlerine Neden Güveniliyor? Sosyal Psikolojik Bağlamda İnceleme adlı bu serimizde kripto fenomenlerini ve insanlarla ilişkilerini her yazıda sosyal psikolojinin farklı kuramlarından ve modellerinden hareketle farklı bir boyuttan ele alacağım. Bu seriyi hangi bilişsel tuzaklardan ve sosyal süreçlerden etkilendiğinizi fark etmeye çalışarak okuyunuz. Hangi davranışı, neden gerçekleştirdiğinizi fark etmek sonraki süreçlerde daha dikkatli olmanıza yardımcı olacaktır. İlk olarak sosyal etki süreçlerinden bahsederek konuya başlangıç yapabiliriz.

İnsanlar ilk çağlardan beri birbirlerini çeşitli konularda bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde etkilemektedir. Sosyal psikolojide sosyal etki olarak anılan bu kavram, bir kişinin tutum, inanç ve davranışlarını başkalarının tutum, inanç ve davranışlarından hareketle değiştirdiği sürece denmektedir. Üstelik var olan bu etkinin gerçekleşebilmesi için aktif bir eyleme bile gerek yoktur, başkalarıyla aynı ortamda bulunmak dahi bu etkiyi doğurabilir.

Otokinetik etki deneyi ile yatırımcı ve fenomen ilişkisi

Normatif ve enformatif olmak üzere iki tip sosyal etki biçiminden bahsedilebilir. Konu kripto paralar olunca enformatif sosyal etkiden konuşmak daha doğru olacaktır. Enformatif sosyal etki, bireyin bilgiye ihtiyacı olduğunda kendisinden daha bilgili olduğunu düşündüğü insanlara uyum gösterdiği durumdur. İlk defa Türk asıllı Amerikalı sosyal psikolog Muzaffer Şerif tarafından “Otokinetik Etki Deneyi” ile açıklanmıştır. Deneyde Şerif otokinesis illüzyonunu kullanmıştır. Kişileri önce hiçbir ışık almayan karanlık bir odaya almış, ardından odanın bir yerinden ışık vermiş ve insanlara bu ışığın ne kadar hareket ettiğini sormuştur. Işık normalde hareket etmemektedir fakat çevresel etkiler olmadığı için (oda tamamen karanlık, hiçbir şey görünmüyor) sanki hareket ediyormuş gibi algılanmaktadır. Önce insanları bireysel alıp tahminlerde bulunmaları, sonrasında ise üçer kişilik gruplar halinde alıp aynı anda tahminlerini bağırmaları istenmiştir. Üçüncü turun sonuna doğru insanların birbirlerinin tepkilerini rehber alarak birbirlerine uymaya başladıklarını fark etmiştir. Yani kişiler grupla birlikte doğru bilgiye ulaştıklarını düşünmektedir, sonuçta hep birlikte yanılıyor olamazlar. Yanılıyorlarsa bile gruptan ayrı tek başlarına yanlış olmaktansa grupla birlikte yanlış olmayı tercih etmektedirler.

“Fenomenler bu havalı sözleri konuşabiliyorsa bir bildikleri olmalı”

Enformatif sosyal etki gerçekliğin belirsiz olduğu durumlarda, kişi kendi cevabından emin olmadığında, doğru olma çabası fazlaysa ve grubun uzmanlık düzeyi yüksekse artmaktadır. Örneğin kripto para bağlamında düşünüldüğünde ilk defa yatırım yapacak bir kişi hiçbir şey bilmemektedir, durumun kendisi onun için çok belirsizdir fakat sağdan soldan edindiği bilgilere göre birçok kişinin bu sektörden para kazandığını duymaktadır. Bu noktada doğru bilgiye ulaşabilmek adına birçok kişinin takip ettiği ve “Web3, yapay zekâ, merkeziyetsizlik” gibi konularda (çoğu kişi bunların ne anlama dahi geldiğini bilmemekte, yalnızca ağızdan ağıza dolaşmakta) havalı sözler eden bir kişinin uzman olduğunu düşünerek onun ağzından dökülen sözlere güvenmeye başlamaktadır. Çünkü bu kadar kişi onu takip ediyorsa ve kişi bu havalı sözleri konuşabiliyorsa bir bildiği olmalıdır.

Enformatif sosyal etkiye yakalanmamak için yapılması gereken ilk şey yatırım yaptığınız varlığın ne olduğunu bilmekten geçmektedir. Belirsizlikler ne kadar fazlaysa enformatif sosyal etkiye yakalanma ihtimaliniz de o kadar fazladır. Bitcoin’in temel felsefesi nedir, hangi kripto paralara yatırım yapılmalıdır, bahsi geçen kripto paranın marketteki değeri ile kilit açılımları arasındaki ilişki nedir, ilgili coin sektördeki hangi ihtiyacı gidermektedir gibi birçok soruya cevap aramalısınız. Aksi takdirde başkalarının öne sürdüğü coin’lerle maliyetinizin çok altında zararla beklemeniz oldukça muhtemel.

Finansal okuryazarlığın önemi

Bunlara ek olarak finansal okuryazarlığınızı da geliştirmek zorundasınız. Kripto paralar dünyadaki resmi kurum ve büyük şirketler tarafından yakın tarihte tanınmaya başlamıştır. Özellikle borsa yatırım fonlarının (ETF’ler) onaylanmasıyla birlikte resmi bir boyut kazanmış, ABD ve ardından diğer ülkeler tarafından da takip edilmiştir. Henüz yeni bir sektör olduğu ve likiditesi Amerikan borsaları ve diğer yatırım araçlarına kıyasla daha düşük olduğu için ani manipülasyonlara ve piyasadan gelen haberlere bağlı olarak ani fiyat hareketleriyle karşılaşılabiliyor. Dolayısıyla faizin yükselmesi/düşmesi, enflasyondaki artışlar ve azalışlar, parasal genişleme/sıkılaşma, siyah kuğu olayları gibi birçok haberi takip etmeli, öncesinde ve sonrasında fiyatın nasıl tepki verdiğini incelemeli ve kendinizi bu tarz senaryolara hazırlamalısınız.

Serimizin bir sonraki yazısında sosyal güç süreçlerinden bahsedeceğiz.