Merkeziyetsiz Bilim (DeSci), bilimsel araştırmaların Web3 teknolojilerini kullanarak daha açık ve şeffaf bir hale gelmesini sağlayan bir harekettir.
DeSci nedir?
DeSci, blokzincir teknolojilerinin şeffaflık, güvenilir etkileşim ve demokratik erişim gibi temel ilkelerini geleneksel bilime uygulayarak, bilimsel araştırmaların yapılış şeklini yeniden şekillendiren bir yaklaşımdır. Geleneksel bilimde, araştırmalar çoğunlukla merkeziyetçi yapılar ve finansal destekçiler aracılığıyla finanse edilir ve yürütülür. DeSci ise bu merkezi yapıları ortadan kaldırarak bilimsel süreci daha açık, erişilebilir ve güvenilir hale getirmeyi hedefler.
DeSci bilime katılımı daha geniş bir kitleye açmayı amaçlar ve bu sayede dünya çapında daha fazla iş birliği ve yeniliği teşvik eder. DeSci ilk olarak 2015 yılında blokzincir üzerinde bilimin finansmanı fikriyle ortaya çıkmış ve 2021’de birkaç Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonlar’ının (DAO) kurulmasıyla merkeziyetsiz bilim hareketi gelişmeye başlamıştır. İlk zamanlarda, DeSci organizasyonları, araştırmalara sağlanan fonları iyileştirmeyi ve bilim insanlarına daha fazla fırsat sunmayı amaçlıyordu. Günümüzde DeSci, veri havuzları, araştırma token’ları, az temsil edilen ülkelerden bilim insanlarını uzaya gönderen fonlar gibi çeşitli araçlar aracılığıyla bilimsel süreci daha erişilebilir, şeffaf ve teşvik edici hale getirmektedir.
Binance’in 17 Kasım’da yayımladığı makale, DeSci hareketinin daha geniş bir kitle tarafından benimsenmesine ve altcoin piyasasında yeni bir trendin başlamasına yol açtı. Bu gelişme, DeSci’ye dayalı kripto paraların değer kazanmasını ve yatırımcıların dikkatini çekmesini ön görmektedir.
DeSci nasıl çalışır?
DeSci blokzincir teknolojisini güvenli veri depolama, DAO’lar aracılığıyla karar alma ve tokenizasyon ile araştırma katkılarını ödüllendirme amacıyla kullanır. Blokzincir verilerin değiştirilemez bir şekilde güvenli bir ortamda depolanmasını sağlar çünkü veriler ağdaki birden fazla düğümde dağılır ve her blok, bir önceki bloğun kriptografik özetiyle bağlanır. Bu yapısı sayesinde, verilerin manipülasyonu neredeyse imkansız hale gelir. DAO’lar ise merkeziyetsiz bir yapıda, araştırma projelerinin yönetilmesi ve fonların dağıtılması süreçlerinde şeffaflık sağlar. Paydaşlar, akıllı sözleşmeler aracılığıyla kaynakları yönetebilir, araştırma projelerine fon tahsis edebilir ve kararlar alabilirler, böylece merkezi aracıları ortadan kaldırarak daha demokratik bir finansman ve yönetim yapısı oluşur.
Non-fungible token’lar (IP-NFT’ler) DeSci’nin bir başka kritik bileşenidir. Araştırmacılar, IP-NFT’ler kullanarak makaleler, veri setleri, patentler gibi araştırma çıktılarının sahipliğini blokzincir üzerinde tokenleştirebilirler. Bu token’lar, araştırmalara katılımı teşvik etmek ve katkılarını ödüllendirmek için kullanılır. IP-NFT’ler, araştırmacılara kendi haklarını güvence altına alma ve bu hakları blokzincir platformlarında ticaret veya lisanslama yoluyla paylaşma imkanı sunar. Böylece araştırmacılar hem yenilikçi çalışmaları için ödüllendirilir hem de araştırma süreçlerini daha açık ve paylaşılabilir hale getirerek DeSci ekosisteminde daha fazla iş birliği ve bilgi paylaşımı sağlanır.
DeSci kullanım alanları nelerdir?
DeSci bilimsel araştırma ve yayın süreçlerini daha açık, erişilebilir ve şeffaf hale getirmek için birçok farklı kullanım alanı sunar. Bu kullanım alanları, bilimsel verilerin paylaşılmasından, araştırma finansmanının dağıtımına kadar geniş bir yelpazeyi kapsar.
1. Araştırma finansmanı
DeSci, merkeziyetsiz ağlar ve akıllı sözleşmeler kullanarak araştırma projeleri için finansman sağlamada devrim yaratabilir. Akıllı sözleşmeler, araştırma fonlarının şeffaf bir şekilde dağıtılmasını ve katkı sağlayanlara ödüller verilmesini sağlayabilir. Bunun yanı sıra DeSci, araştırma projelerinin kitlesel fonlama yoluyla desteklenmesini ve araştırma katkılarının daha adil bir şekilde ödüllendirilmesini mümkün kılar.
2. İş birliği ve veri paylaşımı
DeSci platformları, araştırmacıların verilerini güvenli ve şeffaf bir şekilde paylaşmalarına olanak tanır. Araştırmacılar, kendi verilerini blokzincir üzerinde tokenleştirerek hem verilerinin sahipliğini korur hem de bu verilerden maddi kazanç elde edebilirler. Bu süreç, veri paylaşımını daha teşvik edici hale getirir, çünkü araştırmacılar verilerinin kontrolünü ellerinde tutarken, bu verileri daha geniş kitlelere sunabilirler. Ayrıca bu sistem, veri paylaşımının güvenliğini sağlayarak, araştırmaların doğruluğunu artırır.
3. Hakem değerlendirme
DeSci, blokzincir tabanlı itibar sistemleri ve akıllı sözleşmeler kullanarak hakem değerlendirme süreçlerini daha şeffaf ve güvenilir hale getirebilir. Akıllı sözleşmeler, hakemlerin değerlendirme süreçlerini doğrulanabilir hale getirerek, araştırmaların tekrar edilebilirliğini teşvik eder. Böylece, bilimsel bulguların güvenilirliği artırılır ve araştırmalar daha şeffaf bir şekilde değerlendirilebilir. Blokzincir, hakem değerlendirmelerinin kayıtlarını immutable (değiştirilemez) olarak saklayarak, değerlendirmelerin adaletli ve doğru bir şekilde yapılmasını sağlar.
4. Akademik yayıncılık
DeSci akademik yayınlar için merkeziyetsiz depolar sağlayarak, araştırmacıların çalışmalarını doğrudan bu platformlarda yayımlamalarına imkan tanır. Bu yöntem, bilimsel bilgilere daha geniş bir erişim sunar ve araştırmaların daha fazla kişiye ulaşmasını sağlar. Araştırmacılar kendi çalışmalarının kontrolünü ellerinde tutarak, daha adil bir ödüllendirme sistemi ile haklarını savunabilirler.
Örnek DeSci projeleri
- Okyanus Protokolü
- Molekül
- VitaDAO
- Beyin DAO
- AthenaDAO
- Bilim2Bilim
- BeakerDAO
- BilimNet
- LabDAO
- Veri Gölü
Bu makale yatırım tavsiyesi veya önerisi içermemektedir. Her yatırım ve alım satım hareketi risk içerir ve okuyucular karar verirken kendi araştırmalarını yapmalıdır.
