DeFi Çarkları (Sade ve Pratik Yaklaşım)

Sade bir anlatım ile DeFi’a yeni başlamak isteyen okurların ne yapmak istediğine göre kategoriler halinde yazacağım güncel ve en çok işlem yapılan platformların basitçe işlevleri ile birlikte. Hap şeklinde bir rehber olmasına gayret ettim. Yazı ve sonunda da dikkat etmeniz gereken noktaları belirtmeye çalışacağım.

Pratik olarak bilmemiz gereken bilgi DeFi kelimesinin aslında birbiriyle etkileşim halinde olan pek çok merkezi olmayan finans uygulamasından oluştuğudur. DeFi içerisinde çok sayıda teşvik sistemi barındırır; Bunlar blok ödülleri, stake gelirleri, geliştirici prim ve ödenekleri, işlemlerden fee ve gas, suni token haline getirilmiş varlıklar ve DAO konseptine sahip projelerin token varlıklarını kazanabilirsiniz birleşik şekillerde. Çok korkmayın ve kafanızı karıştırmayın bu kuantum fiziği değil alt tarafı bir blockchain ağında akıllı sözleşmelerle interaksiyona geçiyorsunuz ve teşvik ödüllerini topluyorsunuz.

DeFi’ın 4 Ana Çarkı Var

1. Tokenization (Tokenlaştırma): Sentetik Bitcoin’ler, stablecoin’ler, portföyler, ödeme kanalları ile zincir dışındaki dijital varlıkları yönetebilme kabiliyetimiz artıyor giderek.
2. Borsalar: Merkezi olmayan borsalar (DEX), birleştirilmiş DEX’ler, likidite durumunu sağlamlaştıran, slipaj oranlarını düşüren ve art niyetli manipülasyonları bertaraf etmeye yardımcı olan otomatik market yapıcılar (Automated Market Maker) algoritmaları
3. Borç Alma-Verme: kaldıraçlı işlemler
4. DAO (merkezi olmayan otonom organizasyonalar): Merkezi olmayan otonom kuruluşlar (DAC olarak da geçer) olarak bahsedilen şeffaf, ağa katılan paydaşların yönettiği platformlar. Yani projelerin geleceğine, ödül dağıtımlarına vs. gibi hassas konularda ağa katılan yatırımcılar karar alıcı oluyor.

İlk Adım Dijital Cüzdanlar (Wallet)

DeFi platformlarına girmeden önceki ilk adım bir cüzdan belirlemek olacaktır. DeFi platformlarınına giriş anahtarınız kriptopara cüzdanlarıdır. Bu borsalarla dilediğiniz platforma online olarak bağlanır, para yatırır, para çekebilirsiniz. Avantajınız gizli anahtarınıza sahip olmanızdır. Eğer kriptopara adresinizin gizli anahtarı sizdeyse sorumluluk tamamen size aittir. Ethereum platformu üzerindeki her işlem için bir komisyon (Gas) ödersiniz o nedenle çoğu cüzdana bir miktar Ether koymanız gerekmektedir.

Metamask: Dünya çapında bir milyon kullanıcısı olan Metamask DeFi ekosisteminin en çok kabul gören cüzdanıdır. Neredeyse tüm platformlara metamask ile bağlanabilirsiniz. Tarayıcı eklentileri ile kolayca bilgisayarınızdan platformlara bağlanabilirsiniz. IOS ve Android mobil cüzdan versiyonları da sitelerinde bulunmakta. Metamask üzerinde Ether’lerinizi, ERC-20 ve ERC-721 token’larınızı rahatlıkla yönetebilirsiniz.

Coinbase Wallet: Coinbase merkezi bir borsa olsa da Coinbase Wallet uygulamasında özel anahtarlarınıza kendisiniz sahip olursunuz. Mobil uygulama içerisindeki browser sayesinde telefonunuzdan yattığınız yerden DAO Maker’ın oasis.app gibi DeFi platformlarına bağlanıp alım-satım, borç alma ve DAI birikimlerinizden gelir kazanma gibi işlemleri yapabilirsiniz.

Argent: Çok sade, kullanışlı ve sadece mobil platformlarda bulunan bir cüzdan uygulamasıdır. Bu cüzdanın çok tatlı bir özelliği vardır meta-transaction özelliği sayesinde işlemlerde gas fee ödemek zorunda kalmazsınız. Ancak swap işlemlerinden ücret alıyor.

Dharma: Kullanım kolaylığı ve gelişmiş özelliğiyle tek başına bir borç alma-verme fonksiyonu taşıyan güzel bir cüzdandır. Bu cüzdan otomatik olarak DAI ve USDC’lerinizi borç vererek size değişken faizli gelir elde etmenizi sağlar. Ayrıca fee ödemeden uniswap varlıklarını alıp satabilirsiniz.

WalletConnect: Pek çok mobil cüzdanı masaüstü uygulamalara QR kod ile bağlayan nefis bir protokol. 20’ye yakın cüzdanı destekliyor. Çok işlevsel bir protokol bunu da eklemek istedim cüzdanlar kısmına. Yeni tüm cüzdan uygulamaların geçiş köprüsüdür.

Ayrıca Brave tarayıcısının cüzdanı, meta-transaction özelliğine sahip tarayıcı cüzdanı Burner, donanım cüzdanlara enregre olabilen MyEtherWallet, yine donanım cüzdanlara entegre olabilien MyCrypto, Trust Wallet, InstaDapp, Gnosis Safe gibi cüzdan ve dijital varlık yönetim araçlarını da ekleyebiliriz.

DeFi Fiat ve Farklı Varlıklara Sabitlenmiş Token Seçenekleri (Stablecoinler, Sentetik Bitcoin vb. varlıklar)

Kendini kriptoparaların dalgalı fiyatlamalarından sakin bir limana demirlemeyerek güvenle işlem yapmayı tercih eden yatırımcılar için sunulan seçeneklerdir esasında stablecoin ürünleri. DeFi evreninde karşımıza çıkan Dolar’a 1:1 sabitlenmiş kriptoparalar (token da diyebiliriz) DAI, USDC, USDT, TUSD, BUSD, sUSD ve PAX sayılabilir. 1:1 BTC değerinde olan sentetik BTC’ler ise renBTC, wBTC, sBTC. 1:1 Euro’ya sabitlenmiş A-EUR, 1:1 Ethereum dışındaki diğer kriptoparalara dayalı olan pTokens.

(DEX) Merkezi Olmayan Borsalar

DeFi’ın en çok aşina olunan çarkı diyebileceğimiz ve temelleri 5 yıl öncesine dayanan DEX’ler bu ekosistemde oldukça fazla. DEX’in temellerini BitShares tarafından 2015 yıllarında atılsa da Ethereum platformunun akıllı sözleşmeler ekosistemini domine etmesinden dolayı Ethereum DeFi uygulamalarını yaygın olarak inceleyeceğiz. Öncelikle anlaşılması gereken konu DEX’lerin counterparty riskleri dediğimiz karşı taraf risklerini tamamen bertaraf etmemesidir. Merkezi borsalarda karşı taraf riski o borsanın fonları saklama, güvenlik, teknik arızalar vb. pek çok faktörüne bağlı olabilir ancak DEX’lerde karşı taraf riski daha çok kodlardaki güvenlik açıklarına yüklenebilir. DEX’ler de merkezi borsalarda olduğu gibi fonlarınız aracı tarafından saklanmaz ve korunmaz o yüzden bu borsalar saklama ve koruma hizmeti sunmayan (non-custodial) özelliğe sahiplerdir. Bu borsaların bazıları örneğin IDEX, Loopring vb. eski tip alıcı-satıcı emir defterleri modeline göre çalışıyorlar ancak çoğu DEX AMM denilen otomatik market yapıcı algoritmaları sayesinde işlev görüyor. Bu algoritmalar likiditeyi artırdığı gibi manipülasyonlara karşı da çözümler sunmaktadır. Ek olarak diğer emir defteri bazlı çalışan borsalarda yaşadığınız oranda slipajlar yaşamazsınız (ceteris paribus).

1inch.exchange: Bu borsa aslında exchange aggregator yani birçok dex’e tek arayüzden ulaşmanızı sağlıyor. Cüzdanınızla bağlanın ve uniswap, uniswap V2, Balancer, Bancor, 0x Relays, Oasis, Kyber, Airswap, Pathfinder, PMM, Mooniswap token çiftlerinde dilediğinizce takas yapın, limit emir verin ve borç verme havuzlarına para yatırarak getiri elde edin.

Balancer: Metamask, Portis ve WalletConnect ile bağlanın hem ERC-20 token’larını takas edin hem de akıllı likidite havuzlarına fon yatırarak getiri elde edebilirsiniz. Sizin için pratik bir portföy yönetim platformu olabilir.

Uniswap: Şu sıralar adını fazlaca duyuyorsunuzdur. V2 versiyonu bulunan Uniswap’da hem popüler tokenları takas edebilirsiniz hme de likidite havuzlarına fon yatırarak getiri elde edebilirsiniz.

Curve: Teşvik mekanizmaları ile ünlenen ve özellikle stablecoin ve sentetik Bitcoin’ler arasında takas yapabileceğiniz derin likiditesiyle önemli DeFi duraklarının başında geliyor. DeFi birbirine farklı platformlarla bağlı olduğu için bu platformların token’larını kazanma şansınız oluyor. İlerleyen zamanlarda bu işbirlikleri giderek artacaktır.

Borsalara ayrıca merkezi borsalarda oldukça popüler olan perpetual future (süresiz vadeli sözleşme) ürünleri olan DeFi platformlarını da yazmak istedim bunlardan bir tanesi dYdX plaformunda bulundan 10x kaldıraçlı BTCUSD future, diğeri de MCDEX platformunda yine 10x kaldıraçlı ETHUSD süresiz sözleşmeleri.

Özellikle yeni başlayanlar için zapper.fi, 1inch.exchange, instadapp, app.zerion.io gibi platformları tavsiye ederim tüm DeFi sistemine, havuzlara, yield farming denen teşvik tokenları kazanma fırsatları tek arayüzden görebilirsiniz.

Borç Alma-Verme Platformları

Şu aralar oldukça fazla governance token (yönetim token) isimlerini duymuşsuzdur özellikle Haziran ortalarında Compound ile başlayan çılgınlık özellikle Yearn.finance (YFI) ile doruk noktasına ulaştı. Compound aynı zamanda bir governance yani ağa katılan paydaşlar tarafından alınan kararlarla blockchain üzerinden yönetilen bir proje olduğu için borç alma-verme fonksiyonuna sahip projeler ile birlikte anılır oldu. Temel olarak bu platformlar elinizdeki kriptoparaları teminat olarak gösterip belirli bir faizle borç almanızı veya borç alanlara likidite sağlamanız karşılığı size faiz getirisi sağlayan platformlar.

Bu arada APY ve APR terimlerini görürsünüz bu platformlar üzerinde. Çok kısa bir şekilde bu terimleri de izah edelim ve platformlara geçelim.
APY (Annual Percentage Yield): Bir yılda elde edeceğiniz bileşik faiz getirisi oranını temsil eder. Yüksek APY sizin lehinizedir ancak genelde DeFi varlık yönetim platformlarında APY (d), APY (w), APY (m) yani günlük, haftalık, aylık olarak da gösterilebilir. APY ile ilgili aklınızda kalacak basit bir kısaltma ise Amount Paid to You da olabilir yani “size ödenecek miktar” oranıdır. APY’de aylık faize tekabül eden rakam eklenerek ay ay toplanır.
APR (Annual Percentage Rate): Nominal yıllık basit faiz anlamını taşır. Sizin yıllık ödeyeceğiniz faiz ve kredi masraf yükümlülüğünü veya kazanacağınız yıllık basit faizi ifade eder. Genelde karşınıza mortgage, taşıt kredisi, öğrenci kredisi ve kredi kartında karşınıza çıkar.

Yüksek APY iyi, yüksek APR sizin için kötüdür. Düşük APY kötü, düşük APR iyidir özetle.

Compound: Cüzdanını bağlayın eğer elinizde tuttuğunuz ve uzun süre bozdurmak istemediğiniz Ether veya token (WBTC, Tether, USDC, DAI, BAT ve 0x) varsa elinizde bu platforma teminatınızın %75’i karşılığında borç alabilirsiniz. Getirilerinizi cToken çeşitleri üzerinden alacaksınız bunları da dilediğiniz gibi Güncel olarak teminat ve faiz oranları ağ sakinleri tarafından oylanarak değiştiriliyor. Güncel olarak takip etmekte fayda var. Bir de tabii teminata yatırdığınız paranın fiyat düşüşü sizi likide olma riski ile karşı karşıya bırakabilir. Bu tür riskleri atmalamakta fayda var.

Aave: DAI, USDC, TUSD, USDT, sUSD, Binance USD, Ethereum, Lend, ENJ, KNC, LINK, MANA, MKR, REP, SNX, WBTC ve ZRX tokenlarında borç alma verme işlemleri yapabilirsiniz. Bu platformda daha düşük teminatlarla borç alma işlemi ve opsiyonel faiz oranları gibi seçenekler diğer platformlardan farklıdır. Ayrıca 15 saniyelik bir Ethereum bloğu içerisinde alıp ödeyebileceğiniz teminatsız flash loan da Aave platformunda gündeme gelmiştir. Tabii flash loan özelliği son kullanıcılardan ziyade kodlama bilen kullanıcıların faydalanabileceği bir özellik. Düşün ki sizin birine gönderdiğiniz tek bir işlemde 10–15 işlemi aynı anda yapabiliyorsunuz.

Diğer tüm borç alma verme platformlarını da loanscan.io sitesinden bakabilirsiniz.

Sonuç olarak gözünüz DeFi’dan korkmasın çok fazla ingilizce tanım var ancak sadeleştirerek ve çevirerek aslında sistemin biraz da basit olduğunu fark edeceksiniz. Cüzdanları kurun, platformlara bağlanın işlem yapmasanız bile anlamaya çalışın biraz dikkatli bakınca zaten bumuymuş diyeceksiniz eminim. Ana rehberiniz defiprime.com olsun başlarken böylece kümeleşmiş platformlarda aslında DeFi size kendi anlamının ne olduğunu size sunacaktır. Size görsel olarak da tek bir görselde DeFi çarklarını göstermeye çalıştım. Aslında bunu yapmamın amacı da DeFi’ın bir kaç uygulamadan değil bir çok uygulamanın birbiriyle etkileşim kurarak çalıştığını vurgulamak içindi.

Son olarak uyarılarımı da eklemek isterim özellikle teşvik verilen governance token’ların teşvik verilme sürelerini ve Compound ve bunun gibi ağın paydaşları tarafından yönetilen projelerin yeni oyladığı ve yürürlüğe giren teklifleri ve ağ kurallarını takip edin. Özellikle az komisyon ödemek adına bazı platform ve cüzdanları nasıl kullanabileceğinizi araştırın. Likidite havuzlarının durumunu sık sık takip edin, para girişi mi var yoksa çıkış mı yaşanıyor ve bu çıkış neden yaşanıyor sorgulayın. Büyük paralar bağlamayın çünkü akıllı sözleşmelerin güvenlik zafiyetleri konusunda zaman zaman problemler yaşanıyor. Akıllı sözleşmeler hata yapmaya müsait olan insanların kodlarından oluşabilir. Akıllı sözleşmeler denetlemeye (audit) girse de bazı oluşumlar tarafından, bu durum akıllı sözleşmenin riskinin tamamen bertaraf edildiği anlamına gelmiyor. Projelerin denetleme süreçlerini iyi inceleyiniz. En son yaşanan YAM Finance bug sorunu ders niteliğinde oldu gerçekten ve telafi olunmaz kayıplara yol açtı.
Bilgi güçtür ve size para kazandırır bunun için etraftan hazır balık yemek yerine bazı konularda özellikle kendi bilgi derinliğinizi artırmaya çalışınız.