Bitcoin Helal mi? Yoksa Bitcoin Haram mı?

Bu yazımızda Bitcoin helal mi, yoksa Bitcoin haram mı, din adamları ve dini kurumlar bu konuda ne yönde görüş bildiriyorlar bunları bir araya getirdik. Nisan ayında Endonezya merkezli Blossom Finance firması Bitcoin’in İslami Finans veya Şeriat Kanunları ile uyumlu olduğunu açıklayan 22 sayfalık bir çalışma raporu yayınladı.

Zaman zaman Müslümanlar’ın ve din adamlarının büyük bir çoğunluğunun Bitcoin’in İslami Finans kurallarına uygun olup olmadığını ve yatırım yapılmasının caiz olup olmadığını sorguladıkları görülüyor. İslami mikrofinans şirketi olan Blossom Finance’a göre kripto para birimleri yerel hükümet tarafından yasaklanmadıkça fiat (itibari) para olarak nitelendirilebilir.

İslami Finans, Müslüman olan bir bireyin iş yaparken uyması gereken belirli kurallar koyuyor; tefecilik yapmamak ya da faize bulaşmamak gibi.

Kripto para birimi Bitcoin’in İslam’a uygun olup olmadığını daha iyi anlamak için Blossom Finance’ın müftüsü Muhammed Abu-Bakar “Bitcoin, Kripto Para ve Blockchain’in Şeriat Analizi” başlıklı bir makale hazırladı.

Bitcoin Helal mi Bitcoin Haram mı?

Blossom Finance’in kurucusu Matthew J. Martin, yakın tarihli bir basın açıklamasında birçok kişinin “Bitcoin helal mi yoksa haram mı?” diye sorduğunu dile getirdi. Martin, en dürüst cevabın Bitcoin’in hem işlem hem de ödeme ağı olduğu için helal veya haram olup olmadığı sorusunun cevabının duruma göre değiştiği şeklinde olduğunu söyledi. Ancak şirketin 22 sayfalık makalesinde “Bitcoin’in yaşanılan devlet tarafından yasaklandığı durumlar dışında İslami para olarak nitelendirilebileceği” belirtiliyor.

Müftü Muhammed Abu-Bakar, çalışmada üç düzenleyici yargı yetkisinin bulunduğunu şu şekilde açıklıyor:

1. Kripto para biriminin kullanımının yasak olduğu ve açıkça yasaklandığı bölgeler.
2. Düzenleyicilerin sessiz olduğu, açıkça kabul etmedikleri veya kripto para birimini izin verilen para olarak ilan ettiği yargı bölgeleri: Genellikle bu yargı bölgelerinde, düzenleyiciler sadece halkı dikkatli davranmaya ve söz konusu risklerin farkında olmaya davet ederler.
3. Düzenleyicilerin kripto para birimini ya bir finansal varlık olarak ya da alternatif para birimi olarak kabul ettikleri ve halkın kripto para birimini kullanmasına izin veren özel bir mevzuatı yürürlüğe koyduğu yargı bölgeleri.

Muhammed Abu-Bakar, “Şeriat açısından bakıldığında ikinci ve üçüncü iki bölgelerde Bitcoin ve diğer nitelikli kripto para birimleri helaldir. Ancak, kişisel servetin korunması Şeriat’ın temel hedeflerinden biridir. Bu nedenle kripto paralarla ilgilenen insanların ilgili risklere dikkat etmeleri gerekmektedir.” diyor.

Bitcoin ve diğer kripto para birimlerinin “fiat (itibari) para” olarak kabul edilebildiklerinden ve sadece yasaların dijital varlıkların izin verilebilirliğinin yerine geçebileceğinden Şeriat Kanunları kapsamında yeterli olarak görülüyorlar. Örneğin, bazı ülkelerde Bitcoin bölgenin mali yasalarına göre izin verilen bir para birimi veya varlıktır. Bu ülkelerde Bitcoin İslami Finans ile uyumlu bir dijital para birimidir.

Ülkemizde Bitcoin veya diğer kripto para birimleri yasak değil ve yetkililer insanları kripto paralara yatırım yaparken dikkatli olmaları konusunda uyarıyorlar. Bu nedenle Türkiye’deki Müslümanlar için şu anda bu üç tip yargı bölgesinden ikincisi geçerli.

Bitcoin Helal mi Haram mı Konusunda Diyanet Ne Diyor?

Bu yılın başında Diyanet kripto para birimi Bitcoin ile ilgili bir açıklama yaptı ve Bitcoin’in caiz olmadığını açıkladı. Bitcoin’in helal mi yoksa haram mı olduğu konusunda Diyanet’in yaptığı açıklamanın tamamı şu şekilde:

“Kullanıcılar arasında değişim ya da kıymet ölçüsü olarak genel kabul gören, kaynağı itibariyle kullanıcılara güven veren her türlü paranın kullanımı caizdir.

Bu noktada önemli olan husus, para olarak bilinen değişim aracının kendi özünde yani üretim şeklinde, sürüm aşamalarında ve muhataplık niteliğinde büyük belirsizlik (garar) içerip içermemesi, bir aldatma (tağrir) aracı olarak kullanılıp kullanılmaması ve belli bir kesimin haksız ve sebepsiz zenginleşmesine vesile olup-olmamasıdır.

Son yıllarda ortaya çıkan ve birçok çeşidi bulunan, dijital­-kripto paralardan her birini kullanmanın hükmünü yukarıdaki genel ilkeler doğrultusunda değerlendirmek gerekir.

Buna göre kendi özünde ciddi belirsizlikler taşıyan, aldanma ve aldatma riski ileri düzeyde olan, dolayısıyla herhangi bir güvencesi bulunmayan ve kamuoyunda saadet zinciri olarak bilinen uygulamalar gibi belirli kesimlerin haksız ve sebepsiz zenginleşmesine yol açan dijital kripto­ paraların kullanımı caiz değildir.”

Bitcoin’i Bir Borsa Senedi Veya Altın Olarak Görmek

Bitcoin vs Borsada İşlem Gören Hisse Senedi

Bitcoin’i borsada işlem gören bir hisse senedi gibi görerek bir değerlendirme yapmak istersek de din adamlarının şu cevaplarıyla karşılaşıyoruz.

1. İmal edilmesi, ticarî hizmeti caiz olan bir konu ile meşgul bulunan bir şirketin hisse senedini alarak ona ortak olmak. Şüphesiz bu tasarruf caizdir. Alan, şirketin malvarlığına hissesi nispetinde ortak olur, kâr ve zararına katılır, dilediği zaman da hissesini başkasına satabilir. (Piyasada bu tip holdinglerin sayısı da oldukça fazladır.)
2. Ait olduğu iktisadî değerden bağımsız değer kazanıp kaybeden bir hisse senedini eldeki parayı değerlendirmek, değerini korumak, iniş çıkışları gözeterek para kazanmak maksadıyla alıp satmak ki, borsadaki alışverişler daha çok bu ikinci maksada yöneliktir. Bu manada borsaya yatırım yapmak tam olarak değilse de biraz kumara, piyangoya benziyor. Gerçek değerin üstünde ve dışında kâğıtların pahalanıp ucuzlamasına sebep oluyor. Ekonomiye ve üretime önemli bir katkısı olmaksızın paralar kazanılıyor ve kaybediliyor. İşte bu bakımdan borsada soruda geçen ifadesiyle “oynamayı” her yönüyle makbul bir ticaret olarak değerlendirmek çok zor. (Hayrettin Karaman, Günlük Hayatımızda Helaller ve Haramlar, s. 265, İst. 1999)

Din adamları, borsadan hisse senedi alıp-satarak para kazanırken özellikle bir noktaya dikkat ediyorlar: “Şirketin faiz, içki imali ve ticareti, karaborsacılık, hile, yalan ve aldatma gibi dinen haram vasıtalarla kazanç sağlaması hâlinde, hisse senetlerini alıp satmanın ve bundan gelir elde etmenin haram ve günaha iştirak etmek olduğundan caiz olmayacağı” şeklinde. Bunun dışında genel görüş caiz olduğu yönünde.

Bitcoin vs Altın

Ancak Bitcoin’in bir şirket ürünü, bir mal veya hizmet olmadığını hatırlatmakta fayda var. Bitcoin aslen bir değer deposudur. Tıpkı altında olduğu gibi. Elbetteki Bitcoin’in altından büyük bir farklılığı var; Altın fiziksel, Bitcoin ise dijital. Ancak dijitalleşen ve gelişen dünyada artık altının yerini alacak bir değer deposuna ihtiyaç var. Hatta uzmanlar Bitcoin’den söz ederken zaman zaman ondan “Dijital Altın” olarak bahsederler. Buradan yola çıkarak onu altın gibi bir değer deposu olarak gördüğümüzde ise işin rengi değişiyor.

İLGİLİ YAZI: Bitcoin mi Altın mı?

Diyanet altın alıp-satma konusunda “Kural olarak bedeli peşin olarak ödenerek ve herhangi bir faiz uygulanmadan, bir kuruluştan altın veya döviz alım-satımı yapmak caizdir.” diyor. Yani bir Müslüman, Paribu gibi bir kripto para borsasına girip, o günkü fiyattan Bitcoin aldığında ve bir süre sonra o günkü fiyatından Bitcoin sattığında haram işlememiş oluyor. Elbetteki Bitcoin’in henüz genel kesimde bir değer deposu olarak görülmediğini hatırlatalım.